İznik Ayasofya Neden Önemli

Eser birçok isimle anılan ender, yapılardan biridir. Kılıçaslan Caddesi ile Atatürk caddesinin kesiştiği köşede yer almaktadır. Vakıflar genel müdürlüğü eski eserler, listesinde Ayasofya camii, H/6 kütük 147 ada 1 parsel yüzölçümü1290,1olarak Orhangazi vakfına kayıtlıdır. Kültür ve turizm bakanlığı müzeler genel müdürlüğü envanterinde ise, Ayasofya camii, Orhan camii, konsül kilisesi gibi üç isimle adlandırılmıştır. Ayasofya ismi köken olarak, yunanca hagia sophia (Αγιά Σοφιά) ilahi bilgelik, ifadesini taşımaktadır Ortodoksluk mezhebinde, tanrının üç niteliğinden biri sayılır. Ayrıca yapı istanbulda V y.y yapılmış, studios manastır kilisesi ve Meryem theotokos-khalkoprateia kilisesi (acem ağa mescidi) büyük benzerlik göstermektedir. Eser bugünkü halini 10.12. 2007 de vakıflar genel müdürlüğü ve İznik kaymakamlığının yenileme çalışmaları ile almıştır.

      Mimari olarak gözlemdiğinde, bünyesinde, Helenistik, roma Bizans ve Osmanlı dönemlerine, ait yapı malzemeleri ve 

    O devirlerin yapı sistematiğinin harmanlandığı görülür.(geçirdiği birçok deprem buna etkendir) Temellerinde düzgün kesme taş blokların (rektonal)  strabon un tarif ettiği, gynasium parçaları veya kuvvetle muhtemel, antik çağa ait tapınak kalıntılarıdır. Orijinalinde doğu batı doğrultusunda, uzanan 37x20 m ölçülerinde dikdörtgen planlı 3 nefli (duvar)  bazilikal olarak inşa edilmiştir. nefler sütun dizileriyle birbirlerinden ayrılmıştır. Yapının doğu yönünde orta nef, içten yuvarlak dıştan yedi cepheli bir apsisle sonlanır. Yan neflerde ise postforium (hazırlanma odaları)apsisle tamamlanmaktadır. Odacıklar kare planlı ve altıgen kasnak üzerine kubbelendirilmiştir. Yapının kırma ahşap çatı ile örtülü olduğu tahminseldir. Bizans dönemi ait freskolar postforium odalarında görülmekte güney yan nef duvarında mezar odacığı olduğu tahmin edilen yarım elips niş içerisinde Hz.Meryem Hz.İsa ve Yuhanna tasviri fresko olarak günümüze ulaşmıştır.11 yy uygulaması olarak tahmin edilen taban mozaiğinin bir bölümü görülmektedir. Dışarıda ise kuzey nef’in postforium odasına bitişik bir şapel (küçük dua evi) kalıntısı bulunmuş taban mozaiği koruma altına alınmıştır.

2 Mart 1331 yılında İznik Osmanlı imparatorluğunun ikinci sultanı Orhan gazi tarafından Türk topraklarına katılınca ilk cami’ye çevrilen kilisedir. Orhan camii adını almış, güney duvarına biri girişte sağda gene içeride yan duvar hizasında odacığa bitişik, mihrap ilave edilmiştir. Kanuni sultan Süleyman döneminde, geçirdiği yangından dolayı dönemin en büyük mimarı mimar Sinan tarafından onarıma alınan yapı köklü değişime uğrar. Zemin yaklaşık bir metre yükseltilerek, giriş sahanlarının aralarındaki kemerler ve bunları taşıyan sütunlar kaldırılarak dört büyük paye açılmıştır ve bunlara oturan kemerli açıklıklar yapılır.(namaz saflarının mihrabı görmesi için)giriş kapısı daraltılarak ve kapı yanına ikişer açıklık pencere uygulanmıştır.